Kuwentista, Nobelista, Tagasalin at Guro

Kumpletong Profile

EFREN R. ABUEG, PhD
(Profile as writer and educator)

Birth Date & Place: March 4, 1937, Tanza, Cavite


Educational Attainment

Elementary: Naic Elementary School (1950), Naic, Cavite

Secondary: Arellano (Public) High School (1954), Manila

Tertiary: Associate In Arts, Imus Institute Junior College, (1957), Imus, Cavite; B. S. in Commerce, Major in Accounting, Manuel L. Quezon University (1960), Quiapo, Manila

Graduate School:
a) M.A. in Language and Literature, DLSU-Manila, (1987)
b) Ph.D in Filipino, Translation Studies, University of the Philippines-Diliman (2000)


Achievements/Awards in Schools

High School

News Editor, Tambuli
(1953-1954), student newspaper in the national language, Arellano (Public) High School

President, Kapulungan ng Inang Wika (1954), a national language & literary organization in Arellano High School (AHS)

Press Relation Officer, AHS Student Council (1954)

Winner, Arellano High School Annual Literary Contests:
Tula – First, (1953)
Katha –First, (1953)

Winner, Sixth Place (out of 48), Timpalak-Liwayway (Pang-estudyante) sa Maikling Kwento (1954)


College

Pilipino Editor (1958), Managing Editor (1959-1960), The Quezonian, MLQU’s official student newspaper

Winner, Annual Literary Contests, Kapisanang Aklat, Diwa at
Panitik (KADIPAN), a metro-wide college literary organization in Pilipino:

First place, Maikling Kwento (1957)

First place, Sanaysay (1957)

President, KADIPAN (1959-1962)


Employment(Non-Schools)

Cansipit Brokerage, Clerk (1957-1960), Juan Luna St., Manila

Liwayway Publications, Staff Writer (1960-1962), Calero St., Manila


SCHOOLS EMPLOYMENT
Manuel L. Quezon University, Professorial Lecturer (1964-1972), R. Hidalgo St., Manila

Philippine College of Commerce, Professorial Lecturer (1969-1972), Lepanto St., Manila

University of the Philippines, Professorial Lecturer (1974, 2nd semester)

Pamantasan ng Lungsod ng Maynila, Professorial Lecturer (1974-1975), Intramuros, Manila

Ateneo de Manila University, Professorial Lecturer (1977-78), Loyola Heights, Q.C.

De La Salle University-Manila, Professorial Lecturer to Associate Professor 5 (1979-2002), Taft Avenue, Manila

De La Salle University-Dasmariñas, Writer-in-residence and Full Professor 6 (2002-2007), Dasmariñas, Cavite

University of Perpetual Help Rizal, Graduate School of Education, Professorial Lecturer (2006- ) , Thesis
Evaluator & Editor (Most recent, March 2013)

Polytechnic University of the Philippines Graduate School, College of Languages and Linguistics (2007- ), Professorial Lecturer and Thesis Evaluator (Three most recent
theses, March 2013)

Positions Held

Editor (1969), Bulaklak Magazine (a mass-circulating popular magazine)

Editor (1968-69), Panitikan Magazine (a literary magazine
established by Alejandro Abadilla),

Chair (1970-1972), Department of Languages & Natural
Sciences, Philippine College of Commerce (now PUP)

Special Editorial Consultant, Textbook Writing Program, Philippine Normal College Language Study Center-Educational Implementing Project Task Force (EDPITAF), (1977-1978)

Consultant, Curriculum Teaching Aid Development Division
(CTADD), National Manpower and Youth Council, (1978-1979)

Chair (1984), Department of Philippine Studies, DLSU-Manila

Director (1984-1987), Student Publications Office, DLSU-Manila

Writer-in-residence (2002-2007), Cavite Studies Center, DLSU-Dasmariñas, Cavite

Government Examination Passed

First Grade, 80% Rating, Civil Service Examination (1974), Manila


Community Service

As Public Official

First Elected Barangay Captain (1982-86) Pamplona Dos, Las
Piñas, Metro Manila

First Appointed Barangay Secretary (1979-1981), Pamplona
Dos, Las Piñas, Metro Manila

First Elected Secretary (1983-1986), Association of Barangay Councils, Las Piñas, Metro Manila

As Civic Official

Secretary (1976-1979), Pamplona Lions Club, Pamplona, Las Piñas, Metro Manila

Board Member (1975-1982), Philamlife Village Homeowners Assn., Pamplona, Las Piñas, Metro Manila

As Local Newspaperman

Editor (1983-1986), Las Piñas Herald (a barangay newspaper)

Editor (1977-1979), Village News (Philamlife Homeowners
Assn. Newsletter)

Columnist (October 1996-June 1997) The South Paper, a Las Piñas-based community newspaper that was also circulated in
Muntinglupa, Parañaque, Pasay, Makati, Cavite and parts of Laguna

Columnist-Editorial Consultant (2010 – Responde Cavite


As Educator

Activities

Delivered approximately 50 speeches and lectures since 1966

Organized at least 20 seminars/workshops
since 1986

Acted at least 30 times as member of board of judges in literary contests in all levels from 1969-2007 such as Carlos Palanca Memorial Awards, Komisyon ng Wikang Filipino, National Commission for Culture and the Arts, Overseas Writers Contest, etc.

Editorial Adviser, (1969-1970), The MLQU Quezonian, student newspaper of the Manuel L. Quezon University

Director, Student Publications Office (1984-1987), De La Salle University-Manila

Director, Publications Office, Philippine College of Commerce, 1971-72


Subjects Taught (Undergraduate and Graduate Levels)

All Filipino subjects
All Philippine literature subjects, Filipino and English
Creative Writing and Basic Literary Criticism/Theories, Filipino and English
Rizal Course, Philippine History, The Development of National
Language (from Tagalog to Filipino)
History and Development of the English Language, Filipino Psychology
Teaching English in College


Founder with students’ staff of school publications

Ang Pahayagang Plaridel (1984), an official
student newspaper in Filipino at De La Salle University-Manila (1984);

Malate Literary Journal (1985), a literary and art
supplement of La Sallian, another official newspaper in English and Ang Pahayagang Plaridel at De La Salle University- Manila;

Cavite Young Writers Association (2003), a province-wide organization of student-writers in Cavite


Affiliation in Professional Associations

Interim Chair, Language Council of the Philippines (LEDCO), 2006-, an umbrella organization of professional associations on reading, linguistics, literary studies and education

Director, WIKA (Wika ng Kultura at Agham), 2006-2012, an advocacy organization of educators and writers for the promotion of Filipino as the medium of instruction in Philippine basic education

President, Kapisanan ng mga Propesor sa Pilipino (1985-1988),
a national organization of language and literature teachers

President, Linangan ng Literatura ng Pilipinas
(Literary League of the Philippines) (1986- ), a non-governmental organization of literature teachers and students, literary critics and scholars, curriculum writers and translators

Board Member, Language Education Council (LEDCO), 1987-1989—a federation of professional academic organizations

Archivist, Philippine Folklore Society (1990- ), a group of folklorists and educators founded (1954) by the late
Dr. Arsenio Manuel, a reknowned professor at University of the Philippines



Awards

Six-time winner Carlos Palanca Memorial Awards in Literature (First to Fourth, Short story Division in Filipino, 1959-1974)

Three-time winner, Liwayway Novel Contest, (First to Third, 1963-1967)

Third Prize-Winner, Pilipino Free Press Contest, 1967

Third Prize-Winner, ESSO-National Press Club Journalism Awards, 1961

Honorable Mention (for a collection of short stories), Balagtas
Memorial Awards given by Malacañang, 1969

Gawad Alab ng Haraya (for life-time achievement in the field of literature), National Commission for Culture and the Arts, August 2002

Gawad-Quezon sa Panitikan (for life-time achievement in fiction), Quezon City Government, 1993

Finalist, Feature Writing (Filipino), Catholic Mass Media Awards, 1992

Gawad Balagtas (life-time achievement in fiction writing), Writers Union of the Philippines (UMPIL), 1992

Gawad Pasado (Pampelikulang Samahan ng mga Dalubguro), Natatanging Guro (Outstanding Teacher), 2001

Outstanding Alumni Award for Literature, Imus Institute, Imus, Cavite, 1991

Writer-in-residence, De La Salle University-Manila, 1995

Writer-in-residence, University of the Philippines Creative
Writing Center, 1998

Gen. Emilio Aguinaldo Awards (2005), one of the 10 “Natatanging Bayaning Mamamayan ng Cavite” (for literary arts) from the provincial government of Cavite
under the administration of Gov. Ireneo Maliksi


Honoree

Gawad Efren Abueg, an annual student writers’ awards of Ang
Pahayagang Plaridel (DLSU official student paper in Filipino) for excellence in journalism and creative non-fiction
since 1993;

Panayam Efren Abueg, a testimonial series of monthly
lectures for the School Year 2003-2004 sponsored by the Dept. of Filipino, De La Salle University-Manila

Tribute, a “surprise” testimonial program held on September 7, 2005 sponsored by Cavite Studies Center, Aklatang Emilio Aguinaldo, Graduate School of Education, Arts and Sciences and Museo de la Salle

Gawad Alejandro Abadilla, a plaque of appreciation given for
his being an adviser of the Cavite Young
Writers Association (CYWA) and for nurturing young writers at the grassroots by the Office of the Governor of Cavite during the closing presentation of Philippine Independence Day celebration at the Aguinaldo Shrine, Kawit, Cavite on June 12, 2009

Tribute(most recent) testimonial program held on August
22, 2012 by Department of Filipino, Cavite Studies Center and Museo de la Salle, De La Salle University-Dasmarinas.


Citations (partial)

Plaque of Appreciation (1976), Guest Speaker, Philippine
Government Cultural Association (PGMA)

Plaque of Appreciation (1971), Recognition as National
Language Activist, Surian ng Wikang Pambansa

Certificate of Appreciation (1986), College Editors Guild (CEGP) of the Philippines as Recognition for being Director, DLSU-Manila Student Publications Office

Plaque of Appreciation (1995) Recognition as Creative Writer,
Editor, Translator and College Professor, Komisyon ng Wikang Filipino

Plaque of Appreciation (1998), Coordinator for National Capital Region (1992-1998), Committee on Literary Arts, National Commission for Culture and the Arts (NCCA)


Books Published

As Single Author

Bugso (1994), an anthology of short stories from 1954
to 1964

Mga Kwento kay Jesus (1995), an anthology of short stories about Jesus with the ancient Palestine as setting), 1995

Isang Babae sa Panahon ng Pagbabangon (1998), a
short novel (centennial edition) about a woman’s struggle to regain her lost respectability

Sila…Noon: Oral na Kasaysayan ng Siyam na Manunulat
sa Tagalog (2000), a literary history of living writers

Mga Kaluluwa sa Kumunoy (2004), a novel on labor unionism in the education

Sa Bagwis ng Sining: Mga Nangaunang Manunulat ng Cavite (2005), an anthology of Cavite writers in Spanish, English and Tagalog with their bio-profile and samples of their literary works.

Dramatic Legal Cases (2005), a collection of 20 legal cases in short narratives with an introduction by Atty. Ismael Khan, Deputy Supreme Court Administrator & Chief, Public Information Office.

A Bilingual Dictionary of Tagalog-Cavite (soon to be published by the Cavite Studies Center)

* Six of his non-fiction books are included in a series of E-book by the University Publications Office, De La Salle
University-Manila, launched August, 2012


As Editor

Mga Piling Akda ng KADIPAN (1959), an anthology of
prize-winning literary pieces from college-wide sponsored contests

Mga Agos sa Disyerto, 1964, 1974, 1995 editions (with
Edgardo Reyes, Rogelio Sicat, Rogelio Ordoñez, and Eduardo Bautista Reyes), a flagship anthology of short stories which is acknowledged as a modernist thrust in the development of fiction in Tagalog

Manunulat (1970), an anthology of translated short stories in Pilipino from Bicolano, Ilocano, Cebuano and English

Parnasong Tagalog ni Alejandro Abadilla, MCS Enterprises (1974), an anthology of Tagalog poems from the Spanish period to 1974

Talindaw (1983) with S. Bisa & E. Cruz, a history of
Philippine literature since the ancient times

Tradisyon (1994) with Dr. Gloria Alberto, an updated history
of Philippine literature

Celebrating the Word/Pagdiriwang ng Salita (1995) with Drs. Vivencio Jose, Florentino Hornedo, Angelito Santos and Prof.
Romeo Dizon, collection of lecturers on literature, arts and folklore

Noli Me Tangere (2003) & El Filibusterismo (2004) with Dr. Magdalena Sayas, Diwa Scholastic Press, Inc.

Ibong Adarna (2003) & Florante at Laura (2004) with Dr. Magdalena Sayas, Diwa Scholastic Press, Inc.

MUHON (2012), a textbook on Philippine Literary History in
Filipino, Pamantasan ng Marikina.


As Translator (from English to Filipino):

Viajero (1998-1999), a novel by F. Sionil Jose (2000)

Three Generations (1997), a short story by Nick Joaquin

Huling Biyahe (1993), salin ng dulang “A Street Car Named Desire” by Tennesee Williams

The Teaching of Christ (1979), a book on contemporary Catholic theology, JMC Press (cooperating translator and editor)

Rebolusyon ng Oktubre at Perestroika (Report of Mikhail Gorbachev, General Secretary of Central Committee of the Communist Party of the Soviet Union) Novosti Press Agency, Maynila, (1989)

Kritisismo ng mga Salin ng Tulang “Coming to Grief” ni Ofelia A. Dimalanta (1999), salin nina Cirilo Bautista, Virgilio Almario at Teresita Fortunato

Tugon kay Komrad (2000), salin ng isang tula mula
sa “Handwritten Poems of Mao Tse Tung” (Ten More Poems of Mao Tse Tung), Easter Horizon Press, Hong Kong (1969)

Di-opisyal na tagasalin sa Filipino ng maraming artikulo sa Ingles noong panahon ng aktibismo (1966-1972)


Some Recent Lectures

ANG REALISMO SA ILANG PILING AKDANG
FILIPINO, a lecture delivered in San Pedro College, Davao City, February 18, 2010.

ILANG PUNTO TUNGKOL SA PANITIKANG LOKAL,
December 8, 2009, Annual Conference, Philippine Pen International, . Cultural Center of the Philippines

ANG PANITIKAN BILANG ISYUNG PANGWIKA,
a lecture delivered at the annual convention of Pambansang Samahan ng Tagamasid sa Filipino, Teacher’s Camp, Baguio City, May 5, 2009

Mga Kalakarang Pangwika, a lecture delivered at the Mapua Institute of Technology (Makati) on the occasion of
Buwan ng Wika, August 16, 2008

Convenor, 2nd Cavite National Conference on Literature: Curriculum, Strategies & Teaching Techniques Abril 25-26, 2008, SSCr, Cavite Young Writers and Literary League of the Philippines, San Sebastian College-Recolletos, Cavite City


RISERTS AT ANG MALIKHAING PAGSULAT (Research at the Crossroad of Academic Excellence and Global Competitiveness), Ernesto Palanca Crisostomo Hall, University of Perpetual Help System Dalta, Las Pinas City, February 12, 2008

Lektyur-Oryentasyon Hinggil sa Kasaysayan at Kultura ng Cavite, Hunyo 21, 2007 (2007 Advanced Filipino Abroad Program, United States Department of Education (for University of Hawai’i –Manoa) under the sponsorship of Fulbright-Hays Groups Project Abroad), De La Salle University-Manila

Sino si Alejandro Abadilla? (Isang Sentenaryong Parangal), Marso 10, 2007, Faculty of Humanities and Letters, University of Sto. Tomas

Mga Pagbabago sa Pagtuturo ng Panitikan, ayon sa BEC, Setyembre 21-22, 2006, Mindanaon Guro sa Filipino (MINGUFIL) San Isidro Colleges, Davao City

Caviteño Writers in Spanish (on the occasion of Spanish-Philippines Friendship Day), June 24, 2005, Tanghalang Julian Felipe, DLSU-Dasmariñas, National Historical
Institute

Mga Bayaning Manunulat ng Cavite, a national conference on the 25th National Conference on local and National History, Focus on Cavite and Beyond: Local History in the Context of National History, Oct. 21-23, 2004, Rolle Hall, Cavite State University, Philippine National Historical Society

Saliksik-Pampanitikan sa Kulturang Lokal: Isang Karanasan,
a National Conference on Local History and Historiography, September 7-8, 2004, College of Arts and Sciences Little Theater, Central Luzon State University, Muñoz, Nueva Ecija

Ang Basic Education Curriculum ng 2002 at ang Pangako nito sa Wikang Filipino, August 14, 2003, Antonio de las Alas
Hall, Department of Languages and Literature, DLSU-Dasmariñas

Si Juan Makabayan at ang Globalisasyon, April 7, 2003, Ariston Estrada Seminar Room, (Departamento ng Filipino, De La Salle University DLSU-Manila)

Ang Pangangailangan ng Pagsasalin sa Buhay-Akademiko, February 26, 2003, Luis Aguado Viewing Room, Aklatang Emilio Aguinaldo, DLSU-Dasmariñas, Cavite Studies
Center

Ang Pagsasalin ng mga Hindi Sinasabi (Pragmatiks), Ariston
Estrada Seminar Room, Pebrero 14, 2001 (Panayam Soledad Locsin, Department of Literature & Philippine Languages, DLSU-Manila);

E-Katha: Pagtuturo at Pagkatuto, Cebu Plaza Hotel, Abril
25, 2000, Departamento ng Filipino (DLSU-Manila)

Ang Pragmatiks sa Loob ng Klasrum, Rizal Hall, UP-Diliman, December 10, 2000, Pambansang Samahan ng Wika, Inkorporada.

As Translated Writer

Some of his short stories were translated into Mandarin (Remnin Ribao, February 8, 1982), English (Lotus-No: 60-1988, journal of Afro-Asian Writers Association), Russian and Ukrainian (copies given while in Moscow by William & Celia Pomeroy on 28 August, 1990) and in Ilocano, Cebuano and Hiligaynon.


As Textbook Writer

Talindaw (Kasaysayan ng Panitikan ng Pilipinas) with S.P. Bisa and E.R. Cruz

Sandiwa (Sining ng Komunikasyon), 1983 with S.P. Bisa and E.R. Cruz

Ibong Adarna, Florante at Laura (Annotations, Guide
Questions and Teacher’s Manual), 2009 with Dr. Magdalena Sayas

Noli Me Tangere and El Filibusterismo (Translation, Guide Questions and Teacher’s Manual), 2009 with Dr. Magdalena Sayas

*Palanca winning short stories are included in more than 30 series of high school & college texrtbooks, public or private
educational institutions


Regular Contributor (Novelist, Short Story Writer, Feature Writer)

Liwayway of Manila Bulletin Corporation (2005—up to
the present, 2013)

Liwayway of Roces & Menzi Publications (1957-1971;
1973-1992

Mod Magazines, Legal Stories (1978-1982)

Woman’s Home Companion Journal, Dramatic Legal Cases (1982-1984)

Tagumpay (1967-1971), Bulaklak (1958-1969), Free Press sa Pilipino (1967-1970)

Bibliography of Fiction (listed 300 short stories and 40 novels written since 1954

Anthologized in more than 40 high school and college
textbooks

Written at least 100 feature articles published in several Tagalog magazines and newspapers


Movie Script and Story Writer

“Octopus Gang” (1973), a film by FPJ Productions starring Paquito Diaz

“Mister Mo, Lover Boy Ko” (1974), a film by Seven Arts Productions starring Elizabeth Oropesa and Eddie Garcia

“Miss Dulce Amor: Ina” (1975), a film by Seven Arts Productions starring Lorna Tolentino and Amy Austria

“Hatulan Kung May Kasalanan” (1976), a film produced and acted by Jun Raquiza

“Boss, Basta Ikaw” (1977), a film starring Lorna Tolentino

“Huwag Mong Kunin ang Lahat sa Akin” (1978), a film produced and acted by Anna Gonzales & Lorna Tolentino

“Binata si Mister, Dalaga si Misis” (1979), an Emperor Film
Productions starring Nora Aunor and Christopher de Leon

Huwebes, Abril 11, 2013

ANG MAKASAYSAYANG BUHAY NG MAKATANG MANDIRIGMA


 

 

                                                ni Efren R. Abueg

 

 

            SA paglabas ng bagong libro ni Luis Camara Dery, PhD, historyador at pangunahing propesor sa De La Salle University-Manila, isang lumang pambansang isyu ang nahalungkat sa mga pahina ng kasaysayan. Ang pamagat ng libro : Makatang Mandirigma, Mandirigmang Makata na lathala ng Bahay-Saliksikan ng Bulacan  (2009) na nakabase sa Bulacan State University.

            Ang pambansang isyu: Si Benigno Ramos ba, ang sentrong paksa ng libro ni Dr. Luis Camara Dery, ay nagtaksil sa bayan? Ano ang mga nangyari at naparatangan siyang gayon?

                                                                       

                                    Sino si Benigno Ramos?

 

            Siya ay pangunahing makata noon, naging personal na sekretaryo ni Presidente Manuel L. Quezon (1928); naging pulitiko bilang halal na senador ng Pambansang Asemblea, at ayon sa naunang kritiko sa Panitikang Tagalog na si Julian Cruz Balmaceda ay “mananalumpati, mamumuna (kritiko), mamamahayag (peryodista).”

            Isinilang siya sa nayon ng Taliptip sa Bulakan, Bulacan noong Pebrero 10, 1893. Sinasabing ilang araw siyang nakapikit pagkasilang dahil nagkataong karatig-nayon nila ang Parian (o lugar ng mga Intsik) na ngayo’y nayon ng Sta. Ines. May napaglihihan kayang Intsik ang kanyang ina?

            Hindi man mayaman,  nakapag-aral si Benigno Ramos hanggang pitong baitang sa Mababang Paaralan ng Bulakan. Sapat na noon ang makaabot sa gradong iyon para maempleo siyang kawani sa pamahalaang-bayan ng Malolos hanggang sa makapagturo siya sa Pandi, Bulacan.  Naakit siyang magsulat na malaon ay nagtulak sa kanya para   lumuwas ng Maynila at mamasukan sa mga pahayagan. Naging kawani naman siya ng pahayagang El Ideal. Naging tagasalin din siya sa wikang Tagalog ng mga akdang Kastila at Ingles.

            Sa pagsusulat nakilala si Benigno Ramos ni Manuel L. Quezon na noon ay pangulo ng Senado ng Pilipinas. Nanalo sa isang timpalak ang kanyang tulang Biyak-na-Bato at hinirang siyang empleyado nito, tagasalin sa wikang Tagalog at tagasulat ng talumpati. Itinaas siya bilang  personal na sekretaryo ni Quezon.

            Sa Senado, namulat siya “ upang makita ang mga alingasngas

at hindi makabayang landasin” ng mga maka-Amerikanong pulitiko. Tulad din ng binanggit ng premyadong kwentistang si Dr. Genoveva Edroza-Matute, nag-aklas ang mga guro sa lahat ng haiskul sa Maynila dahil sa  maka-impreyalistang “pagmamaliit sa mga estudyanteng Pilipino”. Tinuligsa ito ni Ramos na sinundan niya ng pagbibitiw bilang empleado ng Senado. Hindi magtatagal, tutuligsain din niya ang Partido Nacionalista at si Quezon dahil sa mga patakarang laban sa kanyang di-ikukumpromisong posturang makabayan.

            Namnamin ang liyab ng isang taludtod ng tula niyang Ang Sigaw ng Api:

             

                                    “Pagka’t kung ako ma’y napipilan ngayon

                                    at sa lalong lungkot ay naipatapon,

                                    ang mga daing ko’y di mo mapuputol,

                                    ang mga sigaw ko ay di mauuntol,

                                    ipangaw man ako o iyong ibaon,

                                    ang kaisipan ko ay nagsasa-ibong

                                    lilipad sa lalong matayog na kahoy

                                    at sa aking Awit ang Baya’y babangon.

 

                        Maluwag na tinanggap ang kanyang mga tula sa mga pahina ng mga makabayang pahayagang tulad ng El Renacimiento, Ang Democracia, Muling Pagsilang at iba pa.

                        Bilang tugon sa “hibik ng  ordinaryong mga Pilipino”, itinayo niya noong Oktubre 13, 1930 ang pahayagang Sakdal na ang kahulugan ay “pagkastigo sa mga Pilipino at dayuhang yumuyurak sa kapakanan ng bansa”, ang ugat ng ideya ng Sakdalismo. Ipinasara ito noong Disyembre 1931 ng pamahalaang Amerikano  dahil nagkataong nag-alsa ang Tanggulan, isang maliit na pangkat ng mga panatiko na naniniwala sa Sakdalismo.

                        Nang magpatawag ng Kumbensyong Konstitusyonal para sa pagbuo ng Saligang Batas ng  noo’y  Pamahaalang Commonwealth, itinatag ni Benigno Ramos ang Partido Sakdal . Nakapagpanalo ang partido ng dalawang delegado na nanguna sa pagtutol at pagtuligsa sa mga delegadong Pilipino at mga dayuhang ang ibinebenta sa bayan ay makakolonyal  na impluwensiya sa edukasyon, ekonomiya at sa pagpapanatili ng base militar ng mga Amerikano sa Pilipinas. Ang Partido Nacionalista nina Presidente Quezon ang nanguna sa pagtatakda ng  maka-Amerikanong mga probisyon sa Saligang Batas.
            Naglunsad ng kampanya ang pamahalaan ng isang plebesito para tanggapin ng sambayang Pilipino ang nabuong Saligang Batas ng Commonwealth. Nangampanya laban dito ang mga miyembro ng Partido Sakdalista kahit ipinahayag ng noo”y Gobernador Heneral Frank Murphy na ang pagkontra sa plebesito ay papatungan ng kasalanang sedisyon. Maraming nabilanggo sa mga kasapi ng partido ni Benigno Ramos.

Gayunman, ang marahas na pagsupil na ito sa mga tutol sa mala-kolonyal na patakaran ng pamahalaan ang nagtulak sa marami  na magtatag ng mga radikal na kilusan.

            Nasa bansang Hapon si Benigno Ramos noon.  Nag-alsa ang mga Sakdalista noong Mao 2, 1935. Kinabukasan ng tanghali, nasupil na ito ng Philippine Constabulary ( binubuo ng mga opisyal-militar na Amerikano at mga karaniwang sundalong Pilipino). Ayon sa awtoridad, may 68,000 Sakdalista ang nag-alsa.

 

                                    Ang Tradisyon ng Paglaban sa mga Dayuhan

 

            Isa pang bayaning manunulat na mapagmahal sa bayan ang nag-alaga ng poot sa kolonyal na ambisyon ng mga Amerikano sa Pilipinas. Siya si Crisanto Evangelista, isinilang noong Nobyembre 1, 1888 sa Malhacan, Meycauayan, Bulacan at manunulat ng maapoy na mga tula’t  sanaysay.  Sa maagang gulang, salaysay ni Dr. Vivencio R. Jose sa kanyang manuskritong Crisanto Evangelista and the Rise of the Working Class, may palatandaan na siya’y  magiging mahusay na lider. Isang araw, nagkasakit siya at hindi nakapasok sa kanyang mga klase.  Sinundo siya ng mga kaklase isang hapon.

            “Bakit mga anak?” usisa ng kanyang inang si Feliciana Abano.

            “Inutusan po kami ng aming titser na kaunin si Anto para bukas ay meron kaming lider!”

            Napangiti sa kasiyahan ang ina ni Crisanto. “Sige, papasok siya bukas.”

            Pumasok si Crisanto sa klase kinabukasan at nagkaroon nga ng lider ang mga kaklase niya sa isang proyekto nila sa klase.

            Maralita sina Crisanto—magsasaka sa hacienda roon ang kanyang ama (Florencio Evangelista) at taong-bahay lamang ang kanyang ina (Feliciano Abano). Nakatapos siya  ng primarya sa Meycauayan at nagtiyaga at nagtiis siya sa Maynila ng elementarya. Ayon sa isang babaing anak niya, nakarating naman si  Crisanto sa unang baitang sa haiskul. Walang itutustos sa pagpapatuloy ng pag-aaral, pumasok siya sa isang imprenta hanggang maging linotypist doon— trabahong higit lamang sa minimum wage ngayon ang kinikita.  Maibigin sa pag-aaral, mahusay na sa Tagalog, tinuruan niya ang kanyang sarili na makapagsulat sa wikang Kastila at Ingles. Sa pagbabasa ng mga manuskrito na nililino-type niya, nalinang ang kanyang isip ng mga realidad ng panahon noon at ng mga kailangang gawin upang malunasan ang kalagayan ng mga tulad niyang api.

            Noon naging kasapi ng mga  kilusan ng mga manggagawa si Crisanto. Naging pamilyar siya sa kalagayan ng ekonomiya ng Pilipinas. Nakita niya ang pagkakahawak ng mga Amerikano sa ikinabubuhay ng mga Pilipino. Kinakitaan agad siya ng pagtutol sa ganitong kolonyal na kalagayan sa isang bahagi ng kanyang tula:

 

            “Ikaw na nasunod sa atas ng iyong pinapanginoon

            Kayong yumuyukod at di nagkukuro sa habang panahon,

            Akong lumalasap ng pagkasiphayo at pagkaparool,

            Tayong lahat ngani, na binabagsakan ng pula’t linggatong,

            Tayo ang may likha, tayo ang may sala ng lahat ng iyon,

            Pagka’t kundi tayo napaaalipi’y walang panginoon.”

           

            Nakilala si Crisanto sa kanyang mga tagubilin sa mga manggagawa ukol sa kanilang mga karapatan at katungkulan. Naging presidente siya ng Kapulungang Manggagawa ng Pilipinas hanggang sa maging kinatawan siya ng sektor ng paggawa na kabilang sa Independent Mission, kasama ang pangulo ng Commonwealth na si Manuel L. Quezon.

            Deklara ni Quezon na samantalang ang mga kasamang delegado ay abala sa mga junket at kung anu-anong lakad sa Amerika na di-kaugnay ng Independent Mission, “ sina Anto at (Pedro)  Abad Santos  lamang ang nangangampanya pa marinig ng mga Amerikano ang nais nating kalayaan!”

            Gayunman, hindi nagtagumpay ang Independent Mission sa  pakay na makuha ang kalayaan ng Pilipinas. Sa halip, nahalata ni Crisanto na ang mahalaga sa mga pulitiko ay hindi ang maging malaya ang Pilipinas kundi ang manatili silang may kontrol ng pamahalaan  sa ilalim ng kapangyarihan ng Estados Unidos.  Hindi isang ganap na kalayaan!

            Sa isang pang sinulat niyang “Itumpak Natin ang Paghuwad sa Kabayanihan ni Rizal” tandisan niyang tinuligsa ang mga napasisilong sa mga Amerikano.

            “Hindi ako tumututol na imulat sa bayang Pilipino, sa kabataan ng ating lahi, ang pagdakila sa Amerika. Ang bayang Amerika ay dakila, pagka’t dakila ang kanyang simulain ng pagkabansa.

            “Ang tinututulan ko ay ang malabis na pagdakila na sa kalabisa’y nauuwi na tuloy sa  paglalangis xxx. Pagdakilang pinakakahuluganan tuloy  ng mga imperyalistang Amerikano na tayo’y kusa nang napasasakop sa Amerika, kaya’t sabihin man ng ilang pinunong mataas sa bayang iyan, na ‘ang Amerika ay ayaw na sumakop sa kanya”, tayo naman ay namamalaging walang ginagawa kundi ang pag-awit ng papuri at pagsuub ng kamanyang sa Amerikang iyan.”

            Sa pagtutol na iyan, na naging maapoy sa sumunod na mga dekada ang naghatid kay Crisanto Evangelista sa radikal na pagkilos at paglaban sa pamahalaan. Matutuklasan niyang ang dedikasyon niyang mapalaganap ang kanyang paninindigan ang naging mitsa ng kanyang pagkakabilanggo sa pamamagitan ng desisyon ng Korte Suprema. Sa sumunod na mga taon, ipatatapon siya sa Mountain Province (Benguet), mahina, maysakit hanggang sa tanggapin niya ( at ng may labingsiyam na kasama) ang pansamantalang pagpapatawad mula sa pamahalaan. Kailangan noon ang pagkakaisang prente para paghandaan ang  banta ng mga pasistang Hapones na noo’y lantaran nang nagpapalawak ng sakop sa Malayong  Silangang Asya.

            Pinatay ng mga Hapones  noong Hunyo 2, 1942  si Crisanto Evangelista sa bilangguan sa Intramuros, kahit maysakit at mahina ang katawan. Hindi nito tinanggap ang alok ng mga Hapones na  tumulong upang payapain ang mga gerilyang ayaw pasakop sa mga dayuhan.

             

              Tandaang noong Rebolusyon ng ’96 (laban sa mga Kastila)  na umabot hanggang 1914 (laban sa mga Amerikano), isang heneral na dating kasama ni Presidente Emilio Aguinaldo ng Unang Republika ng Pilipinas ang hindi sumuko. Siya si Heneral Artemio Ricarte na nagtiis na manirahan sa Japan at binuhay ang sarili sa pagtuturo ng wikang Kastila sa iilang estudyanteng Hapones. Hindi niya isinuko ang paninindigang laban sa pataksil na pananakop ng  Estados Unidos sa Pilipinas. Tumanda na siya sa Japan at nang maggiyera, ibinalik siya sa Pilipinas ng mga Hapones para ipakita ang isang dakilang rebolusyonaryo na laban sa pananakop ng mga Amerikano. Namatay siya sa di matukoy na lugar sa Mountain Province, biktima ng kanyang paninindigan at pagmamahal sa sariling bayan.

           

                                    Mga Biktima Pa ng Pagmamahal sa Bayan

 

            Kung sina Marcelo de Pilar at Graciano Lopez Jaena ay  uuwi sa Pilipinas  pagkaraan ng mga taon ng pagsisikap na kilalanin ng Espanya ang kakayahan nilang  pamahalaan ang kanilang sariling lupain, ano ang kanilang babalikan?

            Kung si  Macario Sakay, na nagpatuloy sa pakikilaban sa mga Amerikano pagkaraang madakip at manumpa ng katapatan sa Estados Unidos si Heneral Emilio Aguinaldo ay susuko rin, paaano siya matatandaan ng mga kabataan ngayon?

            Kung si Crisanto Evangelista, nang butuhan na sa pangangatawan dahil sa sakit na TB ay tumigil  sa ilang dekadang pakikipaglaban sa kolonyal na pamahalaan at hindi sumama sa prenteng naghahandang humadlang sa pagsalakay ng mga pasistang Hapones, isusulat ba ang kanyang kasaysayan?

           

            Gayundin si Benigno Ramos, ang makatang mandirigma, ang  walang pagod sa  pagsulat ng mga tulang naglalaman ng kanyang pagmamahal sa bayan at paghagupit sa mga kababayang hawak-hawak sa ilong ng kolonyal na mga dayuhan .

            Hindi pa rin nalilimot ang kanyang kahalagahan. Kinolekta ni Julian Cruz Balmaceda ang marami na niyang tula at pinapurihan ang mga katangian nito.  Ngayon, sa masusing pag-aaral ni Propesor Luis Camara Dery, tinuklas, sinuri at tinimbang  pa niya ang higit na maraming tula ni Benigno Ramos.  Ang ipinataw na kasalanang  pagtataksil sa bayan sa makatang mandirigma ay parusang pulitikal, husga ng mga taong hindi naghalukay sa mga liha at hiwa ng kanyang mga tula, hindi dininig ang  mga tono at taginting ng kanyang mga salita, hindi sumisid sa lalim ng kanyang diwa.

 

            “Mano namang marinig mo ang lahat kong mga daing

            Mano namang ang tinig ko sa puso mo’y makagising

            ang berdugo ng buhay mo’y di ba’t narito rin

            ang anak ng mga Hudas ang sa iyo’y maglilibing

            masawi man ako ngayo’y malugod kong tatanggapin

            kung sa likod naman nito’y babangon ka, Bayang giliw.”#

             

 

           

                       

                                   

                       

 

           

           

           

           

           
           

PANAYAM GEM: ERA, ANAK NI GENOVEVA EDROZA

ni Efren Abueg

 

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

               Kung  papaano isinisilang ang isang manunulat, lalo  na  ang isang  kuwentistang  tulad ni ERA -- Efren R. Abueg --  ay  isang libong  kuwento  ng  kung paano ito  naimpluwensiyahan  ng  isang kilalang  manunulat,  mahusay  na  manunulat,  establisado   na't kinikilala na ng mga kasamang manunulat, sinusuri na ang mga akda ng  mga kritiko at pinag-aaralan na ang mga akda  niya  sa  canon ng komunidad na pang-akademiko.  Paulit-ulit ang ganitong istorya ng impluwensiya, ngunit kung bakit walang matanaw na palatandaang ito'y magkakaroon ng katapusan.  Ito kung gayon, ang tradisyon ng pag-iimpluwensiya,  kaya sa halip na ito'y maputol,  magpapatuloy ito,  magpahanggang may isang kabataang nagbabasa,  nakikinig  at nagtatangkang  likhain  sa pamamagitan ng  sariling  pananaw  ang buhay,  tulad ng pagkalikha ng kanyang modelo ng buhay sa  sarili naman  nitong  pananaw.   Kaya't ang  pag-impluwensiya  sa  isang magiging   manunulat  ay  isang  proseso  dahil  sa  bawat   pag-impluwensiya, may naidudulot na pagbabago sa "paglikha ng  buhay" at ang pagbabagong ito sa paglikha ng buhay ay magpapabago  naman sa  mismong  buhay na ating ginagalawan  sa  ating  sari-sariling panahon.

               Ngunit  ang pag-iimpluwensiya sa isang manunulat  ay  parang -------------------------     Binigkas  bilang huling panayam sa Panayam  Genoveva  Edroza Matute  noong  Marso 26, 1992 sa Ariston  Estrada  Seminar  Room, Pamantasang De La Salle.tubig na bumukal lamang -- halos hindi namalayan ang pag-apaw  ng tubig  sa  lungaw at pag-agos niyon sa kanal hanggang  sa  maging bahagi  ng  malaking katawan ng tubig sa ilog.  At ang  lamig  na tubig na iyong nanggaling sa bukal ay nakapagpalamig sa tiyan  ng ilog  at  nakaakit  sa  mga  isdang  humugos  na  kawan  mula  sa maalinsangang dagat.

               Ganyan  naimpluwensiyahan ni Genoveva Edroza (Aling  Bebang) si ERA.  Walang kamalay-malay si Aling Bebang na siya'y nagsilang ng isang manunulat.  At wala ring kamalay-malay si ERA na  siya'y isinilang.   Sampung taon nang manunulat si ERA  nang  matuklasan niyang  anak siya ni Genoveva Edroza sa pagsulat.  Magwawakas  na noon  ang  1965, kasabay naman ng pagsilang ng  libro  ng  limang kabataang manunulat, ang "Mga Agos sa Disyerto".

               Isa  na  akong regular na contributor noon  ng  Liwayway  at                                 1  premyadong  manunulat ng KADIPAN, Carlos Palanca Memorial  Awards at  Liwayway.   Isang  araw, sa harap ng  makinilya,  bigla  kong naisip na ako nga pala'y isa nang manunulat.

               Binalikan ko noon ang nakaraang sampung taon.  Itinanong  ko sa  aking  sarili kung sino ang Ina ng Aking  Panulat.   Maraming manunulat  kahit  sansaglit  lamang  ang  nagdaan  sa  buhay  ko.  Kabilang na sina Teodoro Agoncillo, Pablo N. Bautista, Manuel  J. Ocampo,  Anacleto I. Dizon, Tomas C. Ongoco, Hilario L.  Coronel, Ponciano  B.P. Pineda, Buenaventura S. Medina, Jr. at kung  sinu-sino  pang  hindi ko man nakatagpo't nakausap ay nakilala  ko  sa kani-kanilang mga texto.--------------------

      1Kapisanang  Aklat, Diwa at Panitik - grupo ng mga  makawika at  manunulat sa antas tersiyarya noong dekada  '50  at '60.

               Ngunit kung sino ang nagkaroon ng matinding impluwensiya  sa akin ay hindi ko agad masagot.

               Ginunita ko ang aming tagapayo ng peryodikong panghaiskul -- si  Miss  Magdalena  R.  Tapang -  siya'y  halos  naging  ina  ko samantalang nag-aaral ako sa Arellano Public High School.  Ngunit artikulo,  kolum at mga balita ang itinuro niya sa aking  sulatin ko  hanggang  sa  maging  news editor  ako  ng  aming  pahayagang pampaaralan.  Ginunita ko rin si Pablo N. Bautista at sinukat  ko kung  gaano  ang naging epekto sa akin ng  kanyang  pag-iimbitang sumulat  ako  ng mga kuwentong pang-estudyante sa mga  pahina  ng Liwayway.  May mga bakas na malinaw sila sa aking alaala,  ngunit hindi  sila  sapat  para  magkaroon ako ng  sigasig  ng  apoy  na papanday sa aking mga katha.

               Sa  wakas  ay nagunita ko ang pagpunta namin isang  araw  ng aking tiya (pinsan ng aking ina) sa Philippine Education  Company (PECO) sa Kalye Commandante, Quiapo.  Pinapili niya ako ng  isang librong hindi lalampas ang halaga sa limang piso.  Paglibot ko sa bookstore  na  iyong parang bodega, nakita ko ang  isang  kopyang hardbound ng "Ako'y Isang Tinig".  Koleksiyon iyon ng mga kuwento at  sanaysay  ng  isang  nagngangalang  Genoveva  Edroza  ---  at natatandaan  ko  siya.   Pinag-aralan namin  ang  kuwento  niyang "Walong Taong Gulang" sa textbook namin sa Wikang Pambansa -- ang Diwang Kayumanggi ni Juan C. Laya.  Sumimpatiya ako sa tauhan  ng kuwentong iyon , kaya kinipit ko ang libro at pinabayaran ko iyon ng P3.50 sa aking tiya.

 

 

               Unang  aklat kong hindi pangtextbook sa Tagalog  ang  "Ako'y Isang  Tinig".   Ang  ikalawang aklat ko  naman  ay  ang  "Golden Treasury" ni F.T. Palgraves.  Noon, mga unang buwan ng 1955,  ang dalawang  aklat  ko'y may pirmang Efren Reyes  Abueg.   Iyon  ang unang mga aklat kong pampanitikan.  Ngayon, 1992 ay  nakapaglista na  ako ng 1,500 libro sa aking koleksiyon at may 700  pa  siguro akong hindi pa naiimbentaryo.

               Binasa  ko lamang ng isang gabi ang "Ako'y Isang  Tinig"  ni Edroza.   Naging sensitibo ako sa matimpi, matipid  at  pakubling pagpapahayag  niya ng damdamin.  Natangay ako ng mga  tahimik  na drama  sa kanyang mga kuwento -- hindi ko halos naririnig,  hindi ko halos nakikita o kaya'y hindi ko naiintindihan ang kanyang mga tauhan.   Ngunit  ewan  ko  kung  bakit  matitinding  hampas   na lumalatay  sa  aking  kamalayan ang  impresyong  naiiwan  ng  mga kuwento,  tulad ng isang makapangyarihang lakas na nagbubukas  sa akin ng isang maluwang, malawak, na larangan ng buhay.

               Inamin  ko  noon  sa  aking sarili  na  hindi  ko  lubos  na naiintindihan  ang  mga kuwento ni Edroza.  Ngunit  nag-iiwan  sa akin ang mga iyon ng iba't ibang larawan, ng iba't ibang pandama, ng kung anu-anong isipin na hindi ko naman ganap na maipaliwanag.  Inulit  ko  ang pagbasa ng kanyang mga kuwento.  Inulit  ko  nang inulit.  Hanggang sa dumating na sa aking buhay ang mga kabataang manunulat  na  sina Ave Perez Jacob, Rogelio  Sikat,  Edgardo  M. Reyes,  Dominador  Mirasol, Eduardo Bautista  Reyes,  at  Rogelio Ordon~ez.   Sila  ang sinyal na dumating din sa aking  buhay  sina Ernest  Hemingway  ,  William  Faulkner,  John  Steinbock,  Henry Miller,  F. Scott Fitzgerald, John Dos Passos, Sinclair Lewis  at Theodore Dreiser.

               At  mula noon, nakalimutan ko na ang "Ako'y Isang Tinig"  at si Genoveva Edroza.

               Daraan  pa  ang  ilang taon bago ko  siya  makatatagpo  nang personal.   Kung saan, hindi ko na matandaan.  Siya pala'y  asawa na  ni  Epifanio  Gar. Matute, isang  kilala  ring  manunulat  at scriptwriter ng "Kuwentong Kutsero" ng yumaong Narciso  Pimentel, tanyag  na  programang satiriko sa radyo na  bumabatikos  sa  mga kalabisan  at  kabuktutan  sa  gobyerno.   Isa  rin  pala  siyang pangunahing  propesor  sa  Philippine Normal  College,  at  isang matatag  na  tagataguyod ng wikang Pilipino gayong  nang  tapusin niya  ang kursog Ph.D. in Education sa University of Santo  Tomas ay ipinasulat sa kanya sa Ingles ang kanyang dissertation.

               Muling sumariwa sa isip ko ang impluwensiya ni Aling Bebang.  Nguit hindi na ako nagkasyang tanggapin lamang ang impluwensiyang iyon.  Ibig kong matiyak kung gaano ang naging bisa niya sa aking pagsulat.   Noon  ako  nagsimulang mag-clippings  ng  mga  akdang natipon ko sa loob ng sampung taon.  Doon ko natuklasan na si ERA nga pala ay anak ni Genoveva Edroza!

               Binalikan ko ang "Ako'y Isang Tinig".  Namangha ako sapagkat ang  antolohiyang iyon ng kanyang maikling katha ay parang  isang ebolusyon.  Sabi nga ni Ghiselin:

               The   creative  process  is  the  process  of   change,   of development,  of  evolution, in the  organization  of  subjective life. (The Creative Process: 1952:12).

               May tatlong hati ang maiikling katha sa "Ako'y Isang Tinig".  Nilagyan  ng pamagat na "Dapit-Umaga" ang pitong katha  sa  unang

hati.   Ang  ikalawang  hati  na mayroon  ding  pitong  katha  ay pinamagatang "Sa Bawat Pag-asa".  At ang pangatlong hati naman na may   nakapaloob  na  walong  maiikling  katha  ay  inuluhan   ng "Pagkaunawa".

               Napuna ko sa unang hati na ang mga katha ni Edroza ay pawang pagkilala  sa  mga  kaligayahan  at  kapighatian  ng  buhay;  ang ikalawang  hati ay tungkol sa pakikipagtunggali at pagkagapi;  at ang  ikatlong hati ay isa namang kalipunan ng pagkaunawa  sa  mga trahedya  ng  buhay,  gayundin ang paggawa ng  nga  paraan  upang maging kasiya-siya ang eksistensiya ng buhay sa mundong ito.

               Ang  kaayusan  ng "Ako'y Isang Tinig" ay  kaasyusan  ng  mga larawan  ng  buhay mula sa kawalang-malay hanggang  sa  ganap  na pagkaunawa.   Ang  kaayusang  iyon  ay  ipinalagay  na  tatak  ng disiplina sa sining ni Edroza.

               Sa  kuwentong  "Kapatid"  naipakita ni  Edroza  ang  kanyang disiplina  sa sining.  Ang kapatid, na anak sa labas ng  kanilang tahanan ng kanyang ama, sa simula ay nakikita lamang sa  guniguni ng  pangunahing  tauhan ng katha.  Ngunit  habang  kumakalat  ang usapan  tungkol  sa  maglalabindalawang taong  kapatid  niya   ay lumilinaw ang larawang iyon sa guniguni.  Kasunod ng paglinaw  ng larawang  iyon sa guniguni ng pangunahing tauhan ang pagsibol  ng poot  niya  sa kanyang kapatid sa labas.  Kasunod naman  ng  poot niyang  iyon ang pagsupling ng matinding hinanakit niya  sa  ama.  Isa-isa,   maingat  na  pinagpatung-patong  ni  Edroza  ang   mga pangyayari sa katha, isang abstraktong pagsulong ng kaganapan  sa kuwento,   hanggang  sa  karurukan  ay  magkasakit  ang  ama   ng pangunahing tauhan at ang pagkarinig o pagkaguniguni ng papalapit

na  mga yabag ng kamatayan ay sinundan ng papalapit na mga  yabag ng kanyang kapatid sa labas.  Nang yumao ang kanyang ama, ang mga papalapit  na  yabag ay nagkaroon ng anyo--nasa harapan  niya  at dumalaw  sa kanyang ama ang labindalawang taong gulang  na  bata.  At  sa  pagmalas  niya sa anyong iyon  ay  natunghayan  niya  ang pagkakasala ng kanyang ama, ang kapiranggot na kaligayahan nitong nalasap sa piling ng ina ng kanyang kapatid at ang pagsisisi nito dahil  sa  mga lamig na pumagitan sa  kanilang  mag-ama.   Walang luhang  pumatak  o pusong nagdugo sa pagsapit  ng  pagkaunawa  ng pangunahing  tauhan.  Nakaramdam lamang siya ng init ng  agos  ng dugo  ng  kanyang ama sa kanyang mga ugat, init na  dapat  nilang pagsaluhan ng kanyang kapatid sa labas.

               Hinangaan  ko ang kaayusang iyon sa sining ni Edroza.   Muli kong nilasap ang matipid niyang pagsisiwalat ng damdaming  naging sasakyan ng mga pangyayari sa kuwento.  Halos hindi ko  namalayan ang   ebolusyon   at   pagsulong  ng  mga   insidente,   ng   mga nagtutunggaling damdamin, ng mga kaisipang nagpapahiwatig ng  mga bagong pagkaunawa at pananaw.

               At sa clippings ko natagpuang ako nga'y naging isang masikap na  estudyante  sa  pagkatha ni Genoveva Edroza  nang  lingid  sa kanyang kaalaman.

               Sa  aking  kuwentong  "Unang Pagdalaw"  na  nalathala  noong Nobyembre  25, 1956 sa panlingguhang magasin ng arawang  dyaryong "Bagong  Buhay"  ay tinangka kong pantayan  ang  pagsisiwalat  ng damdamin ni Edroza.  Ganito ang isinulat ko:

               Hindi pa naman nagtatagal nang huli kaming magkita.   Ngunit sa palagay ko ba'y marami nang taon ang nakalipas at marami  nang

pangyayari  ang napadagan sa kanyang gunita.  Ngayong tahimik  na ako at hindi pa nasusundan ang unang pagdalaw niya sa aking buhay ay  kung bakit masidhi pa rin ang pagnanais kong siya ay  makita.  Marahil ay nais kong malaman kung siya ay maligaya, kung siya  ay nakatagpo ng isang lalaking hindi magiging katulad ko kailanman.

               Damhin  ang  damdaming namamaibabaw sa mga  linyang  ito  ng "Kuwento ni Mabuti" ni Genoveva Edroza:

               Hindi  ko na siya nakikita ngayon.  Ngunit  sinasabi  nilang naroon pa siya sa dating pinagtuturuan, sa luma at walang pintang paaralang una kong kinakitaan sa kanya...

               Lagi  ko siyang iuugnay sa kariktan ng buhay.  Saan man  may kagandahan:  sa isang tanawin, sa isang isipan o sa  isang  tunog kaya, nakikita ko siya at ako'y lumiligaya.

               Hindi lamang ang himig ng pagsasalaysay ni Edroza ang  aking naging huwaran.  Pati ang kanyang mga katha'y naging sangkot  din sa kuwento kong "Unang Pagdalaw":

               Isinalaysay ko"

               Ang  una  naming matagal na pag-uusap ay sinimulan  niya  sa aking  paboritong  aklat--ni Edroza. Nabasa ko raw  ba  ang  "Mga Kalansay"?  Sabi ko, hindi pa naman ako napapasuot sa  suliraning katulad ng sa pangunahing tauhan ng kathang iyon.

               Sa isang bahagi pa ng kuwento ko:

               Bumalik na naman siya sa aklat ni Edroza at napawi sa  aking mukha ang lambong ng pangungutya nang banggitin niya ang  kathang "Isang  Araw  sa Kawalang-Hanggan".  Bigla  akong  nakaramdam  ng pagkalunod sa dagat ng pagtataka.

               Bakit niya binanggit iyon?  Bakit siya masigasig sa pagpaksa sa mga ipinagbabawal na bahagi ng buhay?

               Gustong-gusto  ko rin siguro ang kanyang kathang  "Puti  ang Kulay  ng Pananalig".  Tungkol ito sa isang babaing malapit  nang mamatay  dahil sa isang karamdaman.  Tinatanong niya ang  kanyang kaibigang matalik kung talagang uuwi mula sa Maynila ang  kanyang kasintahan.   Nagsinungaling ang kaibigan niyang ito -- hindi  na uuwi  at  umibig na sa ibang babae ang kasintahan  nito.   Ngunit kailangan ang pagsisinungaling na iyon upang yumaong maligaya  at masaya sa paghihintay ang maysakit.

               Binaligtad  ko  sa  aking kuwentong  "Paghihintay"  (Aliwan, Enero 15, 1958) ang mga tauhan.  Ginawa kong lalaki ang  maysakit at ang kanyang hinihintay ay ang kasintahan naman niyang nagtungo sa Maynila.  Nagsinungaling din ang kaibigan nitong lalaki:

               "Oo,  Ruben.   Sinabi ko, hinihintay mo siya.   Sagot  niya: "..darating   ako,  ako  ang  mag-aalaga  sa  kanya.    Ako   ang magpapainom  sa kanya  ng gamot",...at maraming marami pa  siyang sinabi.   Tiyak  siyang darating...Hindi makalilimot  sa  iyo  si Delia."

               Sinuri ko rin ang damdamin ng isang matandang ama sa kathang "At  ang Gabi ay Lumatag" ni Edroza.  Naramdaman ko ang hapdi  sa kalooban  ng  isang amang tumatanggap ng salapi mula  sa  kanyang anak  na  "nakikipaglaro"  sa  mga  lalaki.   Naranasan  ko   ang kamatayan  ng  kahuli-hulihang  hibla ng  dignidad  ng  matandang lalaki nang isang gabing iaabot sa kanya ng anak niyang babae ang ilang salaping papel ay humikbi ito sa kanyang balikat at  mapait niyang  naunawaan  ang  pagkapahamak ng  kapurihan  nito.   Hindi naging  sapat  para sa akin na ang ama lamang  ang  makatikim  ng

ganitong  sakit  ng  damdamin.  Sinulat  ko  ang  kuwentong  "Ang Paghihiwalay" (Aliwan, Setyembre 3, 1958) tungkol sa  mag-asawang matandang  unti-unting nakakaramdam na nagkakaroon na ng  malalim na  kaugnayan  ang  kanilang  anak na  babae  sa  isang  lalaking nagmamahal.   Isang  araw  na gabihin ang dalaga  at  umuwing may kasamang  lalaki, naunawaan nilang nalalapit na ang paglayo  nito sa kanilang tahanan.

               Ang  pamamaraan ni Edroza ng paglalahad na  nakapagpapatindi ng  kutob, bugso at sigwa ng damdamin ang pumasok sa dugo,  puso, at  isip ng aking panulat at naging kasangkapan ko  para  masulat ang   mga  paborito  kong  kuwentong  "Huling   Liham",   "Huling Kundiman",  "Labindalawang  Liham", Ilang Gabi't  Ilang  Araw  at Saan, Sa Dilim ng Gabi."

               Ngunit ang kinis ng pananagalog ni Edroza ay nakumpromiso sa aking  pagsulat.   Ang  kipil  na  kipil,  ang  parang  luad   na pagkakahubog ng sining sa kanyang lenggwahe ay hindi ko na madala sa  harap  ng  nagbabagong panlasa ng mga  mambabasa.   Sa  isang katulad   kong  nagsusulat  sa  isang  pampopular   na   magasing kinasasamahan  ng  mga kuwentong komiks ay  kinailangan  ang  mga praktikal  na salitang ngangayunin (contemporary) at mga  banghay na  simple at intindido ng mga mambabasa kahit pandayin  iyon  ng manunulat sa kaparaanan ng sariling sining.  Naging buhaghag  ang mga  detalye ng aking mga kuwento, naging putul-putol  at  walang pagpapatuloy  ang pagsulong ng mga damdamin sa kuwento.   Bumagay ako  sa  isang pagsusulat na mapahahalagahan ng kahit  na  sinong nakapagbabasa  ng  mga  kathang panlibangan,  ngunit  sa  ganoong katayuan  ay  naganyak akong mag-eksperimento ng  mga  paraan  ng pagsulat na hindi nagpapaiwan sa kalakaran ng sining ng  panahon.  Ang  ano  mang  anyo,  estilo at  napaunlad  kong  paglalahad  ay isinusubo ko sa kapalaran ng mga taong ang panlasa ay  kadalasang nakabilanggo  sa kagustuhan ng nakararaming mamimili ng  kanilang magasin.    Ang  mga  kathang  hindi  naman  nila  tinanggap   ay nakakatagpo  ng  lugar  sa  mga  pahina  ng  mumunting   magasing pangwika't  pangkultura  o kaya'y sa mga bukas na pahina  ng  mga radikal na peryodikong pampamantasan.

 

               Kay Edroza ko rin namalisyahan ang pagkabalisa ng panahon sa mga  tauhan ng kanyang kathang "Walong Taong Gulang", "Sariwa  pa ang Alaala", "Bangkang Papel", at ang "Ang Gabi ay Lumatag".  Ang ugong  at dugo ng pagbabaka sa mga kanayunan ng  magkakadugo,  ng mga  magkababayan ay siyang puno't dulo ng "pagkakaiba" sa  kapwa bata ng tauhang si Leoncio.  Gayundin, ang iglap na pagkamatay ng isang  panahon ng kamusmusan ay matutunton sa paglalaban ng  "mga kawal  at  taong  bayan" sa "Bangkang  Papel".   Ang  malupit  na realidad  na ang mga babae ngayon ay sakmal ng karalitaan  kaya't parang   sakripisyong   nakahain   ang  katawan   sa   altar   ng materyalismong  lipunan  ay isang malinaw na larawan sa  "At  Ang Gabi ay Lumatag."

               Ang maaga kong Marxistang pananaw ay imposibleng hinango  ko sa mga aklat na aking nabasa.  Wala akong pormal na edukasyon  sa siyensiya ng pulitika, sosyolohiya, ekonomya, at kultura.  Maaari pang   nakuha   ko   iyon   sa  mga   kilusan   at   kulusan   sa lipunan---narinig ko ang kamuntik nang pagkakubkob ng mga Huk  sa Kamaynilaan  noong mga unang taon ng dekada '50.  Nababasa ko  na ang  kabalisahan  ng mga walang lupang nakikipagtunggali  sa  mga asendero't  kapitalista.   Ngunit  habilin  pa  iyon  ng   Lumang Kaayusan  ng  mga Aria-arian na pinatibay ng mga  Kastila  at  sa kanilang  paglisan ay pinalawak pa ang tiwaling pag-iral nito  ng mananakop na mga Amerikano.

               Iisa lamang ang aking mapagkukunan ng Marxistang pananaw  sa unang  bugso  ng aking pagsusulat.  Ang mga katha  ni  Edroza  ay "nagpasilip"  sa akin ng isang lipunang kailangang  mamundok  ang mga ama ng tahanan upang maitaguyod ang kanilang mga karapatan sa gitna  ng  kahirapan.  Tingnan ito sa mga kathang  "Walong  Taong Gulang",  at "Bangkang Papel".  Sa mga katha namang "At Ang  Gabi ay Lumatag", "Labi" at "May Buhay sa Paligid" ay kitang-kita  ang magkakaagwat  na  mga larawan ng babae sa ating  lipunan  na  ang damdamin  ng  mga maralita ay binabalewala at ang sa  mayaman  ay tinatatakan ng mabigat na halaga.  Marahil, ang mga pagtistis  at pagbulatlat  sa mga malubhang sakit ng lipunan ng mga kuwento  sa libro naming "Mga Agos sa Disyerto" ay nag-ugat sa pagsupling  ng mapaghimagsik na kamalayan sa mga katha ni Genoveva Edroza.

               Ang isang sanggol na bagong silang ay itinataas ng doktor  o komadrona  nang  walang  saplot,  hubad  na  hubad.   Ang   isang manunulat  na  nagbabalik sa kanyang lumipas upang  tuntunin  ang kanyang mga ugat ay tulad din sa isang sanggol--lantad na lantad, walang  maikakaila.  Ganyan din si ERA nang isilang  ni  Genoveva Edroza -- hindi siya makapagkaila, hindi siya makapagsinungaling.

               Ganito ang sabi ni ERA sa isang interview ng mga  estudyante mula sa kung saang unibersidad:

               Iisa  lamang  ang mangangathang Pilipino  na  may  matinding kasapian  (influence) sa aking mga kuwento.  Sa  katotohanan,  sa "Ako'y isang Tinig" ni Genoveva Edroza ako nagsimulang  magsulat.  Nagkaroon ng tinig sa aking isip ang kanyang mga katha, tulad  ng malakas,  ngunit  payapang tinig ng "Kuwento ni  Mabuti"  sa  mga pangungusap  na tulad nito: yaon lamang nakararanas ng mga  lihim na kalungkutan ang maaaring makakilala ng lihim na  kaligayahan..  Ang  makapangyarihan  ngunit payapang tinig ng kanyang  aklat  ay higit na narinig ng aking damdamin, kaysa ng aking isip, sapagkat hindi ko pa noon (1954) gaanong naunawaan ang "Ako'y Isang Tinig" sa hubad na katotohanan niyon at sa buong kalupitan niyon.

               Mapanganib  sa  isang baguhang manunulat  ang  pagbabasa  at pagsusulat,  sapagkat  ang  kuwento  kong  "Ang  Paghihintay"  ay kabaligtaran lamang ng paksa ng maikling katha ni Edroza na "Puti ang kulay ng Pananalig".  Ang banghay, ang paksa, ang damdamin at istilo ni Edroza ay hindi ko naiwasang gagarin.

               Malayo  na ngayon ang aking mga balangkas, paksa at  idea ng aking  mga  katha  --  isang katunayan  ng  matagal  ko  na  ring paglalakbay   sa  karagatan  ng  panitikan.   Ngunit   sa   aking pagbabalik sa pinagmulan, naroon at nakatindig ang isang bantayog na aking mababalikan.  Bantayog iyon ng panulat ni Aling  Bebang.  Sa paanan niyon mapagkumbaba akong mag-aalay ng mabangong  pumpon ng mga bulaklak ng panitikan.

Talasanggunian

 

Edroza,  Genoveva  D. Ako'y Isang Tinig.  Maynila   G.D.  Edroza,  1952.

Ghiselin,  Brewster. The Creative Process. New York and  Toronto.  The American Library. 1952